手帳と試行

学んだことをアウトプットしていきます。 日々、ノートあるのみ。

ディラックの記法

量子情報科学で用いられるディラックの記法を概説する。

読み方

まず基本的な取り扱い方を確認する。

1. ψ| \psi \rangle は列ベクトル、ψ\langle \psi | は行ベクトル

記号 | \rangleケット (ket) といい、ψ| \psi \rangleケットベクトル (ket vector) という。ケットベクトルは列ベクトルを表す。

ψ[1+i2]C2| \psi \rangle \coloneqq \left[\begin{darray}{} 1+i \\ \sqrt 2 \end{darray}\right] \in \mathbb C^2

このようなケットベクトル ψ| \psi \rangle に対し、記号の向きを反対にした ψ\langle \psi | はエルミート共役 ψ| \psi \rangle^\dagger を表す。

ψ[1i2]C2\langle \psi | \coloneqq \left[\begin{darray}{} 1-i & \sqrt 2 \end{darray}\right] \in \mathbb C^2
2. ψϕ\langle \psi | \phi \rangle は内積

2つのベクトル ψ| \psi \rangleϕ| \phi \rangle に対し、ψϕ\langle \psi | \phi \rangle は複素ユークリッド内積を表す。

ψ[1i2]C2,ϕ[34i]C2\begin{aligned} | \psi \rangle &\coloneqq \left[\begin{darray}{} 1-i \\ \sqrt 2 \end{darray}\right] && \in \mathbb C^2, \\ | \phi \rangle &\coloneqq \left[\begin{darray}{} 3 \\ 4i \end{darray}\right] && \in \mathbb C^2 \\ \end{aligned}
    ψϕ=ψϕ=[1+i2][34i]=(1+i)×3+2×4i=3+(42+3)i\begin{aligned} \implies \quad \langle \psi | \phi \rangle &= \langle \psi | | \phi \rangle \\ &= \left[\begin{darray}{} 1+i & \sqrt 2 \end{darray}\right] \left[\begin{darray}{} \sqrt 3 \\ 4i \end{darray}\right] \\ &= (1 + i) \times \sqrt 3 + \sqrt 2 \times 4i \\ &= \sqrt 3 + (4 \sqrt 2 + \sqrt 3)i \end{aligned}

これからわかること

以上の読み方により、次のことがわかるようになる。

3. ψϕ\sqrt{\langle \psi | \phi \rangle} はユークリッドノルム

行列 ψ| \psi \rangle に対して、自身のエルミート共役との内積は正の実数であり、その平方根はユークリッドノルムを表す。

ψ[c1c2cN]CN| \psi \rangle \coloneqq \left[\begin{darray}{} c_1 \\ c_2 \\ \vdots \\ c_N \end{darray}\right] \in \mathbb C^N
    {ψψ=i=1Nciciψψ=i=1Ncici=ψ2\implies \left\lbrace\begin{aligned} \langle \psi | \psi \rangle &= \sum_{i=1}^N c_i^\ast c_i \\ \sqrt{\langle \psi | \psi \rangle} &= \sqrt{\sum_{i=1}^N c_i^\ast c_i} = \| \psi \|_2 \end{aligned}\right.
4. (ϕψ)ξ=(ψξ)ϕ\left( | \phi \rangle \langle \psi | \right) | \xi \rangle = \left( \langle \psi | \xi \rangle \right) | \phi \rangle

行ベクトル ψ\langle \psi | に左から列ベクトル ϕ| \phi \rangle を掛けた ϕψ| \phi \rangle \langle \psi | は行列となる。

ϕ[a1a2aN]ψ[b1b2bN]\begin{aligned} | \phi \rangle &\coloneqq \left[\begin{darray}{} a_1 \\ a_2 \\ \vdots \\ a_N \end{darray}\right] \\ \langle \psi | &\coloneqq \left[\begin{darray}{} b_1 & b_2 & \cdots & b_N \end{darray}\right] \\ \end{aligned}
    ϕψ=[a1a2aN][b1b2bN]=[a1b1a1b2a1bNa2b1a2b2a2bNaNb1aNb2aNbN]\begin{aligned} \implies | \phi \rangle \langle \psi | &= \left[\begin{darray}{} a_1 \\ a_2 \\ \vdots \\ a_N \end{darray}\right] \left[\begin{darray}{} b_1 & b_2 & \cdots & b_N \end{darray}\right] \\ &= \left[\begin{darray}{} a_1b_1 & a_1b_2 & \cdots & a_1b_N \\ a_2b_1 & a_2b_2 & \cdots & a_2b_N \\ \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_Nb_1 & a_Nb_2 & \cdots & a_Nb_N \end{darray}\right] \\ \end{aligned}

この行列 ϕψ| \phi \rangle \langle \psi | を列ベクトル ξ| \xi \rangle に作用させると、列ベクトルになる。

ξ[c1c2cN]\begin{aligned} | \xi \rangle &\coloneqq \left[\begin{darray}{} c_1 \\ c_2 \\ \vdots \\ c_N \end{darray}\right] \\ \end{aligned}
    (ϕψ)ξ=[a1b1a1b2a1bNa2b1a2b2a2bNaNb1aNb2aNbN][c1c2cN]=[a1i=1Nbicia2i=1NbiciaNi=1Nbici]\begin{aligned} \implies \left( | \phi \rangle \langle \psi | \right) | \xi \rangle &= \left[\begin{darray}{} a_1b_1 & a_1b_2 & \cdots & a_1b_N \\ a_2b_1 & a_2b_2 & \cdots & a_2b_N \\ \vdots & \vdots & \ddots & \vdots \\ a_Nb_1 & a_Nb_2 & \cdots & a_Nb_N \end{darray}\right] \left[\begin{darray}{} c_1 \\ c_2 \\ \vdots \\ c_N \end{darray}\right] \\ &= \left[\begin{darray}{} a_1 \sum_{i=1}^N b_i c_i \\ a_2 \sum_{i=1}^N b_i c_i \\ \vdots \\ a_N \sum_{i=1}^N b_i c_i \\ \end{darray}\right] \\ \end{aligned}

行列の中で繰り返し生じる部分を抜き出し、さらに

i=1Nbici=ψξ,ϕ=[a1a2aN]\begin{aligned} \sum_{i=1}^N b_i c_i &= \langle \psi | \xi \rangle, \\ | \phi \rangle &= \left[\begin{darray}{} a_1 \\ a_2 \\ \vdots \\ a_N \\ \end{darray}\right] \end{aligned}

を用いれば、次のように書ける。

[a1i=1Nbicia2i=1NbiciaNi=1Nbici]=i=1Nbici[a1a2aN]=ψξϕ\begin{aligned} \left[\begin{darray}{} a_1 \sum_{i=1}^N b_i c_i \\ a_2 \sum_{i=1}^N b_i c_i \\ \vdots \\ a_N \sum_{i=1}^N b_i c_i \\ \end{darray}\right] &= \sum_{i=1}^N b_i c_i \left[\begin{darray}{} a_1 \\ a_2 \\ \vdots \\ a_N \\ \end{darray}\right] = \langle \psi | \xi \rangle | \phi \rangle \end{aligned}

よって、次のことが確認できる。

ϕψmatrixξ=ψξscalarϕ\underbrace{| \phi \rangle \langle \psi |}_{\text{matrix}} | \xi \rangle = \underbrace{\langle \psi | \xi \rangle}_{\text{scalar}} | \phi \rangle

この関係は、行列や内積の関係を考えるよりも、純粋に

ϕψ ξ=ϕ ψξ| \phi \rangle \langle \psi | ~ | \xi \rangle = | \phi \rangle ~ \langle \psi | \xi \rangle

というふうに変形ができると覚えておけばよい。